Χαλκιδική: καταστροφή πολλών καρατίων

aformi | 29 Μαρτίου 2012

Της Μαρία Λούκα

Η μυθολογία λέει ότι όταν ο θεός Διόνυσος , ευχαριστημένος από τη φιλοξενία και το κρασί που του πρόσφερε ο βασιλιάς της Φρυγίας Μίδας, θέλησε να του ανταποδώσει το καλό, ο Μίδας του ζήτησε να μετατρέπεται σε χρυσάφι οτιδήποτε άγγιζε. Αρχικά ο βασιλιάς απέκτησε μεγάλη δύναμη, σύντομα όμως το μετάνιωσε καθώς ακόμα και η τροφή που άγγιζε γινόταν χρυσάφι, γι’ αυτό του ζήτησε να τον απαλλάξει από μια δυνατότητα που έμοιαζε πιο πολύ με  κατάρα. Πολλούς αιώνες μετά το 700πΧ , οι σύγχρονοι του «βασιλιάδες», είναι έτοιμοι να ζητήσουν την ίδια ακριβώς χάρη. Ο,τι πιάνουν  – βουνά, δάση , ποτάμια και λοιπά «αναλώσιμα» είδη για τους εμπνευστές του fast truck – να μετατρέπεται σε χρυσό. Δεν έχει τόση σημασία η αντιστροφή της λαϊκής ρήσης πως «ότι είναι χρυσός, δε λάμπει» αλλά η τιμή του στα διεθνή χρηματιστήρια που σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο.

Μόνο που αυτή τη φορά δεν πρόκειται για μύθο αλλά για την πραγματική ιστορία μιας περιοχής όπου τα βουνά είναι τρυπημένα, τις λίμνες τις αποκαλούν  «χαβούζες», οι θάλασσες βάφονται κόκκινες ανά διαστήματα, οι κάτοικοι πίνουν εμφιαλωμένα νερά, τα χωριά είναι γεμάτα χήρες και στα καφενεία ακούς ανθρώπους που θέλουν να γελάσουν και παράγουν βρόγχους. Είναι οι παλιοί μεταλλεργάτες που όσα χρόνια κι αν περάσουν απ’ τη συνταξιοδότηση τους κουβαλούν τη σκόνη των στοών στους πνεύμονες τους. Οι επενδύσεις στη Χαλκιδική είναι «χρυσές» για οποιονδήποτε άλλο εκτός απ’ τους κατοίκους τους. Αυτοί το μοναδικό που γνώρισαν απ’ τα πολύτιμα μέταλλα που έχει η περιοχή τους , είναι το κυάνιο που χρησιμοποιείται για την επεξεργασία τους. Στη Χαλκιδική αυτό που διαπιστώνουν οι περισσότεροι εύκολα είναι μια περιοχή προικισμένη με αρχέγονα δάση, πλούσια βλάστηση και απέραντες ακτογραμμές. Για ορισμένους όμως το ενδιαφέρον δεν εντοπίζεται σ΄ αυτά που βρίσκονται στη γη, αλλά σε όσα κρύβονται κάτω απ’ αυτήν, στα ορυκτά κοιτάσματα.

«Τ’ ασημικά» στις πολυεθνικές και το ασήμι στις off shore

Στα μεταλλεία Κασσάνδρας έχουν δραστηριοποιηθεί αρκετές εταιρείες. Το 2003, τη σκυτάλη από την καναδική TVX που έφυγε αφήνοντας παντού ανεξέλεγκτες αποθέσεις τοξικών και 472 εργαζόμενους στον αέρα, πήρε η πολυεθνική εταιρεία Ελληνικός Χρυσός. Απέκτησε δικαιώματα εκμετάλλευσης σε μια περιοχή 317.000 στρεμμάτων στη Βόρεια Χαλκιδική με σύμβαση που υπέγραψε με το ελληνικό δημόσιο το Δεκέμβριο του 2003 και κυρώθηκε από τη Βουλή τον Ιανουάριο του 2004. Η σύμβαση έγινε χωρίς δημόσιο διαγωνισμό, όπως προβλέπεται σ’ αυτές στις περιπτώσεις, με απαλλαγή της εταιρείας από οποιαδήποτε ευθύνη αποκατάστασης περιβαλλοντικών ζημιών που είχαν συντελεστεί πριν την κύρωση της σύμβασης,  από την υποχρέωση καταβολής του φόρου μεταβίβασης ή οποιουδήποτε άλλου φόρου, με μειωμένες δαπάνες για αμοιβές δικηγόρων και συμβολαιογράφων καταβάλλοντας τίμημα 11 εκατ ευρώ. Έξι μήνες μετά η αγοραία αξία των μεταλλείων υπολογίστηκε από διεθνή εταιρεία παροχής συμβούλων σε 408 εκατ ευρώ δηλαδή 37 φορές παραπάνω από την τιμή πώλησης των  μεταλλείων. Τέτοια πτώση στις τιμές των ακινήτων , ούτε επί Μνημονίου στη δίνη της ύφεσης. Αμέσως μετά η εταιρεία επιδοτήθηκε με 15 εκατ ευρώ από την ελληνική κυβέρνηση. Πρόσφατα η Κομισιόν , μετά από προσφυγή για τη νομιμότητα της μεταβίβασης αποφάνθηκε πως αυτή ήταν άδικη και ασύμφορη για το δημόσιο και απαίτησε την επιστροφή των κρατικών ενισχύσεων.

Το 2005 αδειοδοτήθηκε για την  εταιρεία η λειτουργία του μεταλλείου «Μαύρες Πέτρες» που βρίσκεται κάτω από τον δομημένο οικισμό του χωριού Στρατονίκη. Το 2007 η εταιρεία προπώλησε τα δικαιώματα ασημιού για 57,7 εκατ δολάρια στην – καναδική μεν αλλά με έδρα το φορολογικό παράδεισο των Νήσων Καιμαν – off shore Silver Wheaton. Η τεχνική μελέτη προέβλεπε συγκεκριμένους όρους, όπως η εφαρμογή ειδικού εξοπλισμού εξόρυξης και ο περιορισμός της χρήσης εκρηκτικών. Οι κάτοικοι της Στρατονίκης πάντως ούτε άκουσαν, ούτε είδαν μετροπόντικα. Αυτό που ακούν είναι τα φουρνέλα να σκάνε κάτω από τα πόδια τους στις 13:15 και στις 21:15 κάθε μέρα και αυτό που βλέπουν είναι τις ρωγμές στα κτίρια τους να μεγαλώνουν. Προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο στις 8 Φεβρουαρίου το 2010 απέρριψε την προσφυγή τους με την  προϋπόθεση ότι θα ελαχιστοποιηθούν οι εκρήξεις με τα φουρνέλα με απώτατο όριο το 30%.  Η εταιρεία σε ποσοστό 100% δε συμμορφώθηκε με την υπόδειξη. Υποστηρίζει ότι το μηχάνημα παράγει μεγάλη ποσότητα σκόνης και ότι πιάνει το όριο της μεταλλευτικής νομοθεσίας με μικρότερη ποσότητα εκρηκτικών ώστε στην επιφάνεια να μην υπάρχουν δονήσεις.

Ο Νίκος Σιδέρης , τοπικός σύμβουλος στο δημοτικό διαμέρισμα της Στρατονίκης παραδέχεται ότι όντως η εταιρεία μειώνει την ποσότητα εκρηκτικών μόνο όμως όταν γνωρίζει ότι κάποιος δημοσιογράφος πρόκειται να επισκεφτεί το χωριό. Οι κάτοικοι του χωριού  έμαθαν πλέον να ζουν με τις δονήσεις. Δεν είχαν κι άλλη επιλογή. Μετά από πολλούς αγώνες και εκατοντάδες μηνύσεις που κουβαλάνε ήδη από την TVX , κουράστηκαν. Εξάλλου, πολλές οικογένειες συντηρούνται από τα μεταλλεία με πάνω από 40 εργαζόμενους σ’ αυτά. «Οι άνθρωποι αγωνίστηκαν πολύ καιρό αλλά είχαν ανάγκη επιβίωσης και υπέκυψαν. Οι εργαζόμενοι ήθελαν ένα μεροκάματο και η ενότητα διασπάστηκε. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι έχουν ακυρωθεί άλλες δυνατότητες επένδυσης. Σ’ ένα χωριό με 20 χλμ παραλιακή γραμμή δε θα βρείτε ούτε ένα ενοικιαζόμενο δωμάτιο» . Πάντως είτε με θέσεις εργασίας, είτε με δωρεές προς την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, οι ρωγμές στα κτίρια αποκαθίστανται. Οι ρωγμές στις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων παραμένουν ορατές.

Δημόσια έργα με αρσενικό

Κι επειδή τίποτα δεν πρέπει να πηγαίνει χαμένο, ο,τι περισσεύει από τα μεταλλεία καταλήγει στα λατομεία. Στο ανάχωμα του φράγματος «Καρακόλι» λειτουργεί από το 2005 πλήρες συγκρότημα λατομικών υλικών με πρώτη ύλη τα στείρα από τα μεταλλεία. Πρόκειται για μεταλλεύματα χαμηλής περιεκτικότητας σε χρήσιμα μέταλλα που περιέχουν αρσενικό , θείο, κάδμιο και άλλα τοξικά βαρέα μέταλλα. Αυτά επεξεργάζονται , αποχαρακτηρίζονται , πωλούνται ως αδρανή και χρησιμοποιούνται για την κατασκευή δημόσιων έργων. Δρόμοι, γήπεδα μπάσκετ, παιδικές χαρές ακόμα και αντιπλημμυρικά έργα έχουν κατασκευαστεί με αυτή τη μέθοδο. Οι κάτοικοι πήραν μόνοι τους δείγματα και τα έστειλαν για ανάλυση. Η απάντηση που έλαβαν ήταν ότι τα δείγματα περιείχαν έως και 100mgαρσενικό ανά κιλό ξηράς ουσίας. Ο χαρακτηρισμός «αδρανή» για υλικά που ξεπερνούν κατά πολύ την ανώτατη επιτρεπόμενη περιεκτικότητα σε μια ουσία καρκινογόνα, δεν προσκρούει απλά στη χημεία αλλά στην κοινή λογική.

Πολλά τέτοια υλικά κατέληξαν το Φεβρουάριο του 2010 στη θήλασα του Στρατωνίου. Μετά από μια ισχυρή νεροποντή , τα νερά βάφτηκαν κόκκινα. Το χωρίο βούλιαξε στη λάσπη, ενώ κινδύνεψαν ακόμα και ανθρώπινες ζωές. Η ζημία προκλήθηκε από τα γύρω ρέματα που είχαν μπαζωθεί πρόχειρα με τοξικά στείρα και είχαν κατασκευαστεί πρόχειρα φράγματα με σιδερόβεργες που κατέρρευσαν , με αποτέλεσμα τεράστιες ποσότητες λάσπης, πετρών και βράχων να καταλήξουν στο χωριό. Η Επιτροπή Τήρησης Περιβαλλοντικών Ορων (ΕΠΙΤΗΡΩ) ήδη από το Μάιο του 2008 είχε προειδοποιήσει πως αρκετά μεταλλοφόρα μπάζα προγενέστερων εξορυκτικών δραστηριοτήτων «κυκλοφορούσαν» ανεξέλεγκτα στα γύρω ρέματα και πρότεινε την άμεση έναρξη διαδικασιών αποκατάσταση της περιοχής. Η εταιρεία αποδίδει την κατάσταση σε σπάνιο καιρικό φαινόμενο. Οι κάτοικοι αντιτείνουν ότι φαινόμενα που επαναλαμβάνονται κάθε 2-3 χρόνια δεν είναι και τόσο σπάνια. Οι μελέτες για τέτοιους είδους εργασίες δε μπορεί να βασίζονται μόνο σε μαθηματικά μοντέλα αλλά και σε βροχομετρικά δεδομένα επαρκούς χρονικού βάθους. Πάντως σύμφωνα με  non paper της Ειδικής Υπηρεσίας Επιθεωρητών Περιβάλλοντος προς την Ελληνικός Χρυσός πριν από ένα χρόνο γίνεται αναφορά σε έκθεση της ΕΠΙΤΗΡΩ που διαπιστώνει ότι από το σύνολο των περιβαλλοντικών όρων 11 τηρούνται μερικών και 11 δεν τηρούνται καθόλου.

Πρόταση για επέκταση της μεταλλουργίας

Με αυτά τα δείγματα γραφής, η Ελληνικός Χρυσός κατέθεσε τον Ιανουάριο του 2006 επενδυτικό σχέδιο για την επέκταση των μεταλλουργικών δραστηριοτήτων και τη μετατροπή μιας τεράστιας έκτασης σε μεταλλευτικό κέντρο. Περιλαμβάνει την ανάπτυξη ενός νέου μεταλλείου για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος χρυσοφόρου – χαλκούχου πορφύρη που βρίσκεται στη θέση Σκουριές του δήμου Παναγιάς. Το εξορυσσόμενο μετάλλευμα θα επεξεργάζεται σε εργοστάσιο εμπλουτισμού που θα κατασκευαστεί πλησίον του μεταλλείου. Τα μεταλλευτικά αποθέματα του κοιτάσματος υπολογίζονται σε 150 εκατ τόνους με περιεκτικότητα 0,89 grχρυσό ανα τόνο και 0,56 χαλκό. Περιλαμβάνει επιπλέον, την ανάπτυξη εγκαταστάσεων μεταλλείου στην Ολυμπιάδα για την εκμετάλλευση του χρυσοφόρου κοιτάσματος μικτών θειούχων της περιοχής. Το μετάλλευμα θα μεταφέρεται υπογείως μέσω μιας νέας στοάς στο Μάντεμ Λάκκου, όπυ θα κατασκευαστούν το εργοστάσιο εμπλουτισμού και η μονάδα μεταλλουργίας χρυσού. Το 2009 δόθηκε η πρώτη θετική γνωμοδότηση ύστερα από τη διαδικασία της Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης. Τον Αύγουστο του 2010 η εταιρεία κατέθεσε τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που εκπονήθηκε από την  Enveco και τον Οκτώβριο δόθηκε σε δημόσια διαβούλευση.  Η διαβούλευση ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο και όπως δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Δημήτρης Κούτρας στο  Reuters μέχρι τα τέλη του Ιούνη αναμένεται η έγκριση της άδειας.

Όχι πως επιδέχονται αμφισβήτησης η «δημόσια διαβούλευση», η «διαύγεια» , το «opengov» και όλες οι υπέροχες νεωτεριστικές μέθοδοι που εισήγαγε η το ΠΑΣΟΚ στη διακυβέρνηση της χώρας μαζί με το ΔΝΤ , αλλά είπαμε κι εμείς να κάνουμε μια σύντομη «διαβούλευση» με τα εμπλεκόμενα μέλη της υπόθεσης. Στην είσοδο του Στρατωνίου υπάρχει ένα πανό που γράφει «Όχι στη δυσφήμιση του τόπου μας από τους ψευτοοικολόγους». Δεν έκαμψε όμως τις επιφυλάξεις μας και προτιμήσαμε το εμφιαλωμένο νερό στα γραφεία της εταιρείας, όπου μας υποδέχτηκαν οι εκπρόσωποι της Κώστας Γεωργατζής και Μιχάλης Θεοδορακόπουλος. Η πρώτη λέξη που ξεστομίζουμε είναι «κυάνιο». «Είναι τόσο επικίνδυνο, όσο και το ηλεκτρικό ρεύμα» απαντούν, «αλλά δε θα το χρησιμοποιήσουμε στη μεταλλουργία χρυσού, η μέθοδος μεταλλουργικής επεξεργασίας του συμπυκνώματος χρυσοφόρων πυρίτων που προτείνουμε είναι της ακαριαίας τήξης που δεν απαιτεί τη χρήση κυανιούχου νατρίου» (η ΜΠΕ αφήνει ένα παραθυράκι ανοιχτό αναφέροντας ότι «πιθανή αστοχία των προτεινόμενων μεθόδων θα οδηγήσει στη χρήση κυανίου»). «Υπάρχουν αντιδράσεις από ορισμένους για το έργο αλλά κρύβονται συμφέροντα πίσω απ’ αυτές. Η περιβαλλοντική συνείδηση εξαντλείται στο να κλείνουν εργοστάσια. Εμείς κάναμε επενδύσεις ύψους 25 εκατ ευρώ μόνο για περιβαλλοντικά έργα για να δείξουμε ότι θέλουμε να κάτσουμε έδώ και να κάνουμε μια σοβαρή επένδυση. Η περιοχή βέβαια στις πρόσφατες αυτοδιοικητικές εκλογές έδειξε κάτι». Αναφέρονται προφανώς στην εκλογή του Χρήστου Πάχτα ως δημάρχου στον καλλικρατικό δήμο Αριστοτέλη, ο οποίος τάσσεται αναφανδόν υπέρ του έργου και ιστορικά έχει εμπλακεί στην υπόθεση των μεταλλείων από διάφορα πόστα.

Πάμε στην Ιερισσό. Εδώ το πανό γράφει «Όχι στα μεταλλεία του θανάτου». Ο Κώστας Ευθυμίου, δημοτικός σύμβουλος στο δήμο Αριστοτέλη με πατέρα παλιό μεταλλεργάτη, επιχειρεί να μας λύσει τη σύγχυση «Το Στρατώνι φτιάχτηκε από την παλιά εταιρεία που εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία. Η προηγούμενη εταιρεία η TVX προσπάθησε να εξαγοράσει την περιοχή και έριξε πολύ χρήμα. Πλήρωνε ξενοδοχεία, νοίκιαζε αυτοκίνητα,έβγαζε τους εργαζόμενους για φαγητό κλπ . Στο Στρωτόνι πολιτική σημαίνει ότι πει η εταιρεία».  Σ’ ένα καφέ συναντάμε το συντονιστικό των Επιτροπών Αγώνα. Στην αρχή είναι λίγο δύσπιστοι. «έχει καεί η γούνα μας απ’ τους δημοσιογράφους» φωνάζουν. Υποστηρίζουν ότι η περιοχή είναι πολύ επιβαρυμένη από τη λειτουργία των μεταλλείων. Παλιότερη μελέτη στους ιστούς των βοοειδών έδειξε ότι η περιεκτικότητα σε μόλυβδο είναι πολύ υψηλότερη στη Βόρεια Χαλκιδική συγκριτικά με άλλες περιοχές. Είναι αντίθετοι στην επέκταση των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων «Όλες οι εταιρείες έφυγαν και άφησαν μόνο καταστροφή. 15 εκατ κυβικά μέτρα νερό χάνονται κάθε χρόνο. Τώρα θέλουν να σκάψουν ολόκληρες εκτάσεις για να παραχθούν δύο βέρες. Αν υλοποιηθεί το έργο θα καταστραφούν πάνω από 3000 στρέμματα δάσους όπως παραδέχεται η ίδια η ΜΠΕ, θα παράγονται 2162 τόνοι σκόνης την ώρα της εξόρυξης, θα γεμίσουμε λίμνες αποβλήτων. Το τουριστικό προϊόν της Χαλκιδικής θα απαξιωθεί και θα σβήσουν όλες οι άλλες παραγωγικές δραστηριότητες όπως η αλιεία, η δασοκομία, η υλοτομία και η οικοδομή.  Δεν είμαστε κατευθυνόμενοι από πουθενά. Είμαστε απλώς άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τον τόπο τους. Δε μας ακούει κανείςόμως. Η διαβούλευση του Υπουργείου είναι προσχηματική, εμάς δε μας συμπεριέλαβε ποτέ.Τόσα χρόνια το μοναδικό που κέρδισε η Χαλκιδική από τα μεταλλεία είναι κάποιες λιγοστές θέσεις εργασίας πληρωμένες με θάνατο και αρρώστιες».

Από μια βιωματική και εμπειρική σκοπιά οι κάτοικοι στρέφονται εναντίον του σχεδιαζόμενου έργου. Το Συμβούλιο Περιβάλλοντος του ΑΠΘ καταλήγει από μια επιστημονική σκοπιά στο ίδιο συμπέρασμα. Θεωρεί ότι η επενδυτική πρόταση δεν είναι αειφόρα «αφού θα αλλάξει ριζικά το χαρακτήρα της ευρύτερης περιοχής, η οποία διαθέτει πλούσιο και μοναδικό φυσικό περιβάλλον, αξιόλογο ιστορικό και πολιτισμικό τοπίο και μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης του αγροτικού και τουριστικού τομέα» Ενώ εκφράζει τις ανησυχίες του για τις επιπτώσεις που θα υπάρξουν στο αρχέγονο δάσος στις Σκουριές, στους υδάτινους πόρους και στην ποιότητα του αέρα. Προτείνει να μην προχωρήσει η αδειοδότηση του έργου.  Αντίστοιχα, το ΤΕΕ Κεντρικής Μακεδονίας με επιστολή του προς την Τίνα Μπιρμπίλη, ζητά να μην γίνει αποδεκτή η ΜΠΕ, κάνοντας λόγο για «μονοσήμαντες επιλογές, προοπτική σοβαρών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και μόνιμων αλλοιώσεων».

Διαπραγματευτικό χαρτί: το σώμα των εργαζομένων

Αν πραγματοποιηθεί το έργο η εταιρεία εκτιμά ότι θα δημιουργηθούν 1350 θέσεις εργασίας και μας ενημερώνει ότι ήδη στα συρτάρια της συνωστίζονται πάνω από 2000 αιτήσεις. Αυτή τη στιγμή στα μεταλλεία δουλεύουν 360 άνθρωποι. Θα συναντήσουμε κάποιους απ’ αυτούς πολλά μέτρα κάτω από τη γη , στις σκοτεινές στοές του μεταλλείου Μαύρων Πετρών. Λίγα μέτρα μετά την είσοδο υπάρχει το «Συνεργείο», είναι ένας χώρος με εργαλεία και ντουλάπια. Δεσπόζει η εικόνα της Αγίας Βαρβάρας , προστάτιδας των μεταλλωρύχων. Εκεί γνωρίζουμε τον Τρύφωνα. Είναι 21ετών και δουλεύει ως χειριστής. Έρχεται κάθε μέρα στις 6 το πρωί. «Οι συνθήκες εργασίας όσο κι αν βελτιώνονται, δεν παύουν να είναι επικίνδυνες. Αλλά τι να κάνεις; Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. Έξω δεν έχει δουλειά». Όντως δεν έχει. Η ανεργία στους νέους στην περιοχή αγγίζει το 35% και στις γυναίκες σπάει κάθε ρεκόρ, 65%.

Πιο κάτω είναι το «Τραπέζι», ο χώρος που συγκεντρώνονται για να αλλάξουν και να κάνουν διάλειμμα. Είναι αρκετοί μαζεμένοι, σκυθρωποί και λιγομίλητοι. Ο Χρήστος Ζαφειρούδας, πρόεδρος του σωματείου των εργαζομένων και γιός μεταλλωρύχου ο ίδιος, κάνει λόγο για μια «δύσκολη, επικίνδυνη και ανθυγιεινή εργασία» «Με το νέο ασφαλιστικό πρέπει να δουλεύουμε 5 χρόνια παραπάνω. Φανταστείτε ένα παιδί που έρχεται εδώ πέρα 20 χρονών. Δεν αντέχει να μείνει 35 χρόνια στις στοές. Ούτε οικονομικά είμαστε ευχαριστημένοι. Οι εταιρείες επικαλούνται την κρίση για να μη δώσουν φράγκο παραπάνω». Το επιχειρησιακό σωματείο βρίσκεται σε ατέρμονες συζητήσεις για την υπογραφή σύμβασης με την  εταιρεία, χωρίς αποτέλεσμα μέχρι στιγμής. Υπάγονται στη σύμβαση της ομοσπονδίας. Ο ίδιος , όπως και οι περισσότεροι εργαζόμενοι είναι υπέρ της επένδυσης «Μόνο οι βολεμένοι αντιδρούν» μας λέει. Για τους δύο συναδέλφους τους που έχασαν κατά τη διάρκεια εργατικού ατυχήματος δε λένε πολλά. Είτε γιατί έχουν εξοικειωθεί με την επικινδυνότητα της δουλειάς, είτε γιατί η διαρκής παρακολούθηση της συζήτησης μας από τον υπεύθυνο επικοινωνίας της επιχείρησης δεν ευνοεί τόσο την εκφραστικότητα τους.

«Οι εργαζόμενοι ζουν με τον εκβιασμό. Τους λένε ότι αν δεν επεκταθεί το έργο, θα κλείσει η επιχείρηση. Όλες οι εταιρείες βάζουν μπροστά το σώμα του εργάτη» μας λέει ο Στέλιος Βασιλούδας. Τα ξέρει από πρώτο χέρι. Τα έμαθε όλα αυτά τα χρόνια που πέρασε στις στοές , επί Μποδοσάκη και  TVX.  Ήταν πρόεδρος τότε του σωματείου. Σήμερα είναι μέλος της Επιτροπής Αγώνα στη Μεγάλη Παναγιά ενάντια στην επέκταση των μεταλλείων. Θυμάται τη μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων του 1977 όταν τα μεταλλεία άνηκαν στον περιβόητο Μποδοσάκη «Στην αρχή ήμασταν όλοι ενωμένοι στον αγώνα. Μετά από κάποιους μήνες απεργίας , κάποιοι απελπίστηκαν και επέστρεψαν στη δουλειά. 150 μείναμε μέχρι τέλους και έπειτα από 6 χρόνια πετύχαμε δικαστικά την επαναπρόσληψη μας». «Είναι δύσκολη δουλειά. Μας θέρισε η πνευμονοκοκίαση και τα καρδιακά. Μπαίναμε στις στοές και κάναμε το σταυρό μας , γιατί δεν ξέραμε αν θα ξαναβγούμε. Τώρα μας κατάντησαν να βάζουμε μέσο για να βρούμε αυτή τη δουλειά». «Δεν εμπιστεύομαι πια τις εταιρείες» εξηγεί, «θα φύγουν και θα αφήσουν τις χαβούζες, γι’ αυτό αγωνίζομαι να μην επεκταθεί το μεταλλείο».

Όταν ο «εθνικός πλούτος» παράγει φτώχεια

Ο «εθνικός» ορυκτός πλούτος της Χαλκιδικής απασχολεί ξανά τη δημόσια συζήτηση. Στην πραγματικότητα όμως είναι μόνο κατ’ όνομα «εθνικός», αφού ο μεταλλευτικό κώδικας δεν προβλέπει δικαιώματα υπέρ του Δημοσίου παρα μόνο υπέρ των εταιρειών, ενώ η μεταλλευτική δραστηριότητα κατισχύει έναντι όλων των άλλων δραστηριοτήτων κρατώντας συχνά όμηρες ολόκληρες περιοχές και εγκλωβίζοντας τες σε μονοκαλλιέργεια. Είναι ένα πραγματικό ερώτημα αν η διατήρηση ορισμένων θέσεων εργασίας με οποιοδήποτε κόστος συνιστά αναπτυξιακή πολιτική. Το αναπτυξιακό πρότυπο πρέπει να βασίζεται στη διάρκεια και όχι να καταστρέφει το φυσικό περιβάλλον , γιατί έτσι καταστρέφει μακροπρόθεσμα την ικανότητα μιας κοινωνία σαν παράγει εισοδήματα. Η μεταλλευτική δραστηριότητα δε μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από τις τοπικές κοινωνίες στις οποίες αναπτύσσεται, πόσο μάλλον κόντρα σε αυτές. Από την άλλη  είναι ένα πολύ δυναμικό τμήμα του παραγωγικού ιστού και απαραίτητο για τις σύγχρονες ανάγκες της κοινωνίες. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής του ΕΜΠ Δημήτρης Ταλιαμπάκος «δεν είναι μόνο οικονομική δραστηριότητα αλλά και στοιχείο της πολιτισμικής ταυτότητας. Ο αρχαίος και ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός στηρίχτηκαν και διαπλάστηκαν από τη μεταλλευτική δραστηριότητα».  Γι’ αυτό και κανείς δεν ισχυρίζεται ότι θα πρέπει να εξαλειφθεί εντελώς μια τέτοια δραστηριότητα από τη χώρα μας. Έχει όμως σημασία αυτή να γίνεται σε ήπια κλίμακα, να ελαχιστοποιεί τις οικολογικές συνέπειες, να συνυπάρχει με άλλες παραγωγικές δραστηριότητες , να είναι επωφελής τόσο για το ελληνικό δημόσιο, όσο και για τις τοπικές κοινωνίες. Κριτήρια που στην προκειμένη περίπτωση , δε φαίνεται να πληρούνται.

Η ιστορία της Χαλκιδικής είναι συνυφασμένη με τη μεταλλευτική δραστηριότητα.  Μια ακόμη σελίδα αυτής της ιστορίας γράφεται αυτές τις μέρες. Σε κάθε περίπτωση μάλλον θα είναι και η τελευταία. Το διακύβευμα  είναι αν θα έχει  happy end ή αν κάποιοι θα ζήσουν καλά και οι περισσότεροι χειρότερα.

 Από το μακεδονικό βασίλειο στις πολυεθνικές

Η έναρξη της λειτουργίας των μεταλλείων τοποθετείται στην κλασσική αρχαιότητα. Αποτέλεσαν τη βασική πηγή χρηματοδότησης για το μακεδονικό βασίλειο και τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σώζονται ακόμα περισσότερα από 300 πηγάδια αρχαίων μεταλλουργικών απορριμμάτων.  Στη Ρωμαϊκή περίοδο διακόπηκε η λειτουργία τους και ξανάρχισε στους Βυζαντινούς χρόνους.  Την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εντατικοποιήθηκε η δραστηριότητα τους. Λειτουργούσαν 500 – 600 καμίνια και οι μεταλλωρύχοι ήταν υποχρεωμένοι να παραδίδουν ως φόρο στο σουλτάνο το 1 στα 12 δράμια αργύρου της παραγωγής τους. Το 1705 παραχωρήθηκε με σουλτανικό φιρμάνι στους κατοίκους το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου και δημιουργήθηκε παράλληλα κρατικό νομισματοκοπείο.  Το 1893, που εμφανίζεται για πρώτη φορά η επωνυμία Μεταλλεία Κασσάνδρας , η εκμετάλλευση περνάει σε Γάλλο – Οθωμανική εταιρεία. Στα καμίνια δούλευε μια πολυεθνική κοινότητα 6000 εργατών. Συντελείται το πέρασμα από την αυτοδιοίκηση στην εξαρτημένη εργασία. Το 1920 τα μεταλλεία περνούν στην κατοχή της Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων, η οποία διέβλεψε την ευρεία χρήση λιπασμάτων για αγροτικούς σκοπούς. Το Στρατώνι τότε αποτελούσε τη σκάλα φόρτωσης του μεταλλεύματος. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πρόσφυγες από το μεταλλευτικό χωριό Μπάλια – Μαντέμ εγκαθίστανται εδώ σε πρόχειρα παραπήγματα και αρχίζει η διαμόρφωση του οικισμού. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πλειοψηφία των μετοχών της ΑΕΕΧΠ & Λιπασμάτων περιέρχεται στα χέρια του Μποδοσάκη Αθανασιάδη, ενώ το 1960 παραχωρείται στον Αγγλο Ιουλιανό Χάντερ το δικαίωμα εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων μαγγανίου στην Πιάβιτσα, η οποία παύει οριστικά το 1980. Το 1970 κατασκευάζεται στο Στρατώνι το εργοστάσιο εμπλουτισμού και οι πρώτες εργατικές κατοικίες, ενώ το 1976 κατασκευάζεται στην Ολυμπιάδα το νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού. Τα χρόνια του Μποδοσάκη σημαδεύτηκαν από τις σκληρές εργασιακές συνθήκες και τους εργατικούς αγώνες με αποκορύφωμα την πολύμηνη απεργία του 1977. Το 1988 το ελληνικό κράτος αποφασίζει τη δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού στην Ολυμπιάδα με την κρατική εταιρεία ΜΕΤΒΑ. Οι κάτοικοι αντιδρούν , διαλύουν την εκδήλωση εγκαινίων του εργοστασίου στην Ολυμπιάδα, συγκρούονται με τα ΜΑΤ και ματαιώνουν το επενδυτικό σχέδιο. Το 1992 η ΑΕΕΧΠ&Λ μπαίνει σε ειδική εκκαθάριση από την Εθνική Τράπεζα. Το 1995 το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων περιέρχεται στην καναδική TVX, βασική προτεραιότητα της οποίας είναι η δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού στην Ολυμπιάδα. Το 1996 ξεκινούν οι κινητοποιήσεις των κατοίκων της Ολυμπιάδας με διαδηλώσεις, γενικές συνελεύσεις, συγκρούσεις με την Αστυνομία, συλλήψεις κοινοταρχών και μια ολόκληρη βιομηχανία μηνύσεων από την εταιρεία. Θα διαρκέσουν έως το 2002 , όταν το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφαίνεται ότι οι κίνδυνοι της επένδυσης θα ήταν μεγαλύτεροι από το οικονομικό όφελος που θα προέκυπτε. Το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου από την αβλεψία της εταιρείας ο κόλπος του Στρατωνίου βάφεται κόκκινος, χωρίς να ακολουθήσει καμία προσπάθεια περιορισμού της ρύπανσης. Το 2003 η εταιρεία κηρύσσει πτώχευση, εγκαταλείπει την εξορυκτική δραστηριότητα και πετάει στο δρόμο 472 εργαζομένους. Απ’ τη Χαλκιδική όμως δε θα λείψουν οι χρυσοθήρες.

Το κυάνιο πίσω από το χρυσό

Η διαδικασία παραγωγής χρυσού δεν είναι τόσο λαμπερή όσο το τελικό προϊόν της , καθώς συνήθως προϋποθέτει τη χρήση ενός επικίνδυνου ακόμα και σε μικροποσότητες τοξικού, του κυανίου. Το κυάνιο τη δεκαετία του 40 χρησιμοποιήθηκε από τους Ναζί για τη θανάτωση Εβραίων και αντιφρονούντων στους θαλάμους αερίων. Τη δεκαετία του 60 όμως άρχισε να εφαρμόζεται σε μαζική κλίμακα η τεχνική της απόπλυσης των χρυσοφόρων ορυκτών με κυανιούχες ενώσεις. Προκρίθηκε ως μέθοδος ,ενώ υπάρχουν κι άλλες εναλλακτικές τεχνικές, καθώς φαίνεται να εγγυάται το μέγιστο δυνατό κέρδος για τις εταιρείες. Κάνει δυνατή την εκμετάλλευση κοιτασμάτων με μικρότερη περιεκτικότητα σε χρυσό και αυξάνει τη μακροχρόνια απόδοση της επένδυσης.  Η έκθεση του οργανισμού σε κυανιούχες ενώσεις μπορεί να προκαλέσει από ερεθισμούς των ματιών και κεφαλαλγίες μέχρι βλάβες στο κεντρικό νευρικό σύστημα, καρδιαγγειακές παθήσεις και σε ακραίες περιπτώσεις θάνατο.  Δεν είναι λίγες οι φορές που στα πλαίσια ενός «ατυχήματος» κατέληξε στα νερά διαφόρων χωρών. Το χειρότερο απ’ αυτά έγινε το 2000 στη Baia Mare της Ρουμανίας. Από τη διαρροή κυανιούχων αποβλήτων της εταιρείας θανατώθηκε το 95% των ψαριών του παρακείμενου ποταμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιοχή ο μέσος όρος ζωής είναι 12 χρόνια μικρότερος από το μέσο όρο της χώρας. Ο ευρωβουλευτής Μιχάλης Τρεμόπουλος πρόσφατα πρωτοστάτησε στη διαμόρφωση και την ψήφιση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενός ψηφίσματος για την απαγόρευση της χρήσης κυανίου στην εξόρυξη χρυσού. Όπως επισημαίνει ο ίδιος «η Κομισιόν σε μια εξόφθαλμα αντιδημοκρατική διαδικασία αποφάσισε να το αγνοήσει». Για όσους βιώνουν τις επιπτώσεις από τη χρήση κυανίου, δεν υπάρχει αυτή η πολυτέλεια.

Hellas gold: Η εταιρεία

Στην Ελλάδα φαίνεται ότι όποια πέτρα κι αν σηκώσεις, τους ίδιους επιχειρηματίες θα βρεις από κάτω. Η εταιρεία «Hellas gold – Ελληνικός Χρυσός» που έχει αναλάβει το «χρυσό» project στη Χαλκιδική , δε μας είναι παντελώς άγνωστη. Με λίγο διαφορετική μετοχική σύνθεση θα τη συναντήσουμε σε όλα τα μεγάλα δημόσια έργα και σε πολλά πεδία επιχειρηματικής δραστηριότητας: από την Κερατέα και τους αυτοκινητόδρομους, μέχρι τα media. Στην «Ελληνικός Χρυσός» που αγόρασε το 2003 με τη μεσολάβηση της τότε κυβέρνησης τα μεταλλεία Κασσάνδρας μετείχαν η European Goldfields με ποσοστό 30%, ο όμιλος Ελλάκτωρ με 35% και ο Δημήτρης Κούτρας με επίσης 30%. Μέσα από μια διαδικασία αγοραπωλησίας μετοχών η σημερινή της σύνθεση έχει ως εξής: κατέχει το 95% της «Ελληνικός Χρυσός» και το υπόλοιπο 5% η Ελλάκτωρ.

Η  European Goldfields είναι μια πολυεθνική εταιρεία με  τυπική έδρα το Yokon του Καναδά και επιχειρησιακή το Λονδίνο. Βασικοί της μέτοχοι είναι ο Ελλάκτωρ με ποσοστό 19,4%, ο Δημήτρης Κούτρας με 5,7 % και μια σειρά από foundsκαι τράπεζες όπως η JP Morgan. Ισχυρός άνδρας της εταιρείας όταν έγινε η συμφωνία με το ελληνικό δημόσιο ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που όμως οι  Times του Λονδίνου τον κατατάσσουν στους 500 πιο πλούσιους ανθρώπους της Αγγλίας, ο Φρανκ Τίμις. Με δυο καταδικαστικές αποφάσεις για εμπόριο ηρωίνης, γνωστός και ως «Δράκουλας της Τρανσυλβανίας» με business στο χρυσορυχείο Rosia Montana της Ρουμανίας, στην Ελλάδα δεν ασχολήθηκε μόνο με το χρυσό της Χαλκιδικής αλλά και με το μαύρο χρυσό του Βορείου Αιγαίου εξαγοράζοντας την Kavala Oil το 2003, την οποία εγκατέλειψε αφού εξαργύρωσε την τεράστια άνοδο (500%) της μετοχής της εταιρείας. Γι’ αυτή την υπόθεση το Χρηματιστήριο του Λονδίνου τον κατηγόρησε για χειραγώγηση μετοχής και εξαπάτηση επενδυτών αλλά ο ίδιος είχε μετακινηθεί προς τα πιο θερμά αφρικάνικα κλίματα, ενώ πλέον δεν εμφανίζεται ούτε στην ταυτότητα της European Goldfields.Η European Goldfields, αν και δραστηριοποιείται στη Ρουμανία και την Τουρκία, η μεγάλη της μπιζνα είναι στην Ελλάδα , καθώς χωρίς να έχει εξορύξει ούτε ένα γραμμάριο χρυσού, η αξία της έχει φτάσει τα 2,3 δις στα χρηματιστήρια του Τορόντο και του Λονδίνου, προεξοφλώντας μελλοντικές πωλήσεις και κέρδη από την επένδυση στη Χαλκιδική.

Βασικός συντελεστής του όλου εγχειρήματος είναι ο όμιλος Ελλάκτωρ συμφερόντων Μπόμπολα με δραστηριότητα σε μια σειρά από τομείς, όπως οι κατασκευές, η διαχείριση απορριμμάτων , οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το real estate αλλά και τα media μέσω της εταιρείας ΠΗΓΑΣΟΣ Εκδοτική ΑΕ. Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει το στέλεχος του ομίλου Δημήτρης Κούτρας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της  «Ελληνικός Χρυσός», πρόεδρος της ΑΚΤΩΡ , πρόεδρος της κοινοπραξίας της Αττικής Οδού και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελλάκτωρ.

Η εταιρεία έλαβε πρόσφατα δάνειο ύψους 300 εκατ ευρώ από κοινοπραξία τραπεζών για να προχωρήσει τη συγκεκριμένη επένδυση και απειλεί ότι αν δε λάβει έγκριση από το Υπουργείο θα κινηθεί νομικά ώστε να αποζημιωθεί.

 Διαβάστε:

«Μια ανθοδέσμη για το Μίδα», Δημήτρης Γερμίδης,  εκδόσεις Λιβάνη

«Ούτε η Ισμήνη η οικολόγος, ούτε ο Θεολόγος ο πρόεδρος της Φιλιππιάδας, ούτε ο Πέτρος, πολιτικός μηχανικός και παλιό στέλεχος των Μεταλλείων, μπορούσαν να φανταστούν την τροπή που θα έπαιρναν τα πράγματα, όταν σύγχρονοι Δαβίδ αυτοί ξεσηκώθηκαν εναντίον μιας πανίσχυρης, Γολιάθ, πολυεθνικής εταιρείας χρυσού.» Μια μυθοπλαστική ανάγνωση για τα μεταλλεία της Χαλκιδικής.

Πληκτρολογήστε

http://antigoldgreece.wordpress.com/

Το ιστολόγιο του Παρατηρητηρίου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων που καταγράφει εδώ και πολλά χρόνια τα διάφορα επεισόδια στο σίριαλ «Μεταλλεία Κασσάνδρας». Πλούσιο υλικό για τις κατά καιρούς επενδύσεις στην περιοχής, τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις αλλά και τους αγώνες των κατοίκων.

Δείτε

«Κυνήγι Θησαυρού»

Ένα ντοκιμαντέρ από την Πρωτοβουλία Ενάντια στις Βλαπτικότητες για το ιστορικό των εργατικών και οικολογικών αγώνων που αναπτύχθηκαν στη Βόρεια Χαλκιδική με επίκεντρο τα μεταλλεία.